Algoritmaların bugün hayatımızdaki önemi göz ardı edilemez. Finans kurumlarından tanışma sitelerine kadar neredeyse her yerde kullanılırlar. Fakat bazı algoritmalar vardır ki dünyamızı diğerlerinden daha fazla şekillendirir ve kontrol eder. Bu yazıda dünyamızı şekillendiren, domine eden ve kontrol eden en önemli denebilecek algoritmalardan bahsedeceğiz.
Başlamadan önce sadece hızlı bir hatırlatma yapalım. Resmi bir tanım olmamasına rağmen, bilgisayar bilimcileri algoritmaları bir dizi işlemi tanımlayan bir dizi kural olarak tanımlar. Bir bilgisayara bir sorunu nasıl çözmesi veya belirli bir hedefe ulaşması gerektiğini söyleyen bir dizi talimattır. Algoritmaları düşünmenin iyi bir yolu, bir akış şemasıyla görselleştirmektir (Şekil 1).
Hadi hızlıca önemli algoritmaları açıklamaya başlayalım!!
- Google Araması
Çok uzun olmayan bir zaman önce, arama motorlarının İnternet üstünlüğü için savaştığı bir zaman vardı. Ancak Google ve onun yenilikçi PageRank algoritması lider geldi. Bugün, çekirdek aramada ABD pazar payının %66,7’sini Google oluşturuyor, onu Microsoft (%18,1), Yahoo (%11,2), Ask (%2,6) ve AOL (%1,4) takip ediyor. Google artık pazara o kadar hakim durumda ki artık sorgulamadan bile; çoğumuz için internete giriş için birincil yolumuzdur.
PageRank, örümcekler veya tarayıcılar adı verilen otomatik programlarla ve geniş bir anahtar kelime ve konumları dizini ile birlikte çalışır. Algoritma, web sitesinin ne kadar önemli olduğuna dair kaba bir tahmin elde etmek için bir sayfaya verilen bağlantıların sayısını ve kalitesini değerlendirerek çalışır. Temel fikir, daha önemli veya değerli web sitelerinin diğer web sitelerinden daha fazla bağlantı almasıdır. Temelde bir popülerlik yarışması. Buna ek olarak, PageRank algoritması, bir web sayfasındaki anahtar kelimelerin sıklığını ve konumunu ve web sayfasının ne kadar süredir var olduğunu dikkate alır.
- Facebook’un İçerik Akışı
Kabul etmekten ne kadar nefret etsek de, Facebook, Insagram ve Twitter içerik akışı çoğumuzun zamanını boşa harcamayı sevdiği yerdir. Ve tercihleriniz, tüm arkadaşlarınızın tüm etkinliklerini ve güncellemelerini kronolojik sırayla gösterecek şekilde ayarlanmadıkça, Facebook’un algoritmalarının sizin için seçtiği önceden belirlenmiş bir öğe seçimini görüntülüyorsunuz.
Hangi içeriğin en ilginç olduğunu hesaplamak için, hikayeyi yayınlayan yorumların sayısı (evet, “popüler” kişilerin ve en çok etkileşimde bulunduğunuz kişilerin dahili bir sıralaması vardır) ve hangi türde olduğu gibi çeşitli faktörleri göz önünde bulundurur. (örneğin fotoğraf, video, durum, güncelleme, vb.).
- OKCupid Randevu Eşleştirme
Çevrimiçi flört artık 2 milyar dolarlık bir endüstri. Match.com, eHarmony ve OKCupid gibi sitelerin büyümesi sayesinde, sektör 2008’den bu yana yılda %3,5 oranında büyüdü. Analistler, bu ivmenin önümüzdeki beş yıl boyunca devam etmesini bekliyor – ve bunun iyi bir nedeni var: Çiftlerin buluşması için son derece etkili bir yol. Arkadaşlık siteleri sadece daha başarılı evliliklerle sonuçlanmakla kalmaz, aynı zamanda çeşitli tercih ve eğilimlerine göre müstakbel çiftleri eşleştirerek mükemmel bir iş çıkarır. Ve tabii ki tüm bu eşleştirmeler algoritmalar tarafından yapılıyor.
Örneğin, Harvardlı matematikçi Christian Rudder tarafından ortaklaşa kurulan ücretsiz bir çevrimiçi tanışma sitesi olan OKCupid’i ele alalım. OKCupid, kullanıcılarından tonlarca bilgi çekerek çevrimiçi flört konusunda kesinlikle analitik bir yaklaşım benimsiyor. Ancak OKCupid’in eşleştirme algoritmasında, ortak çıkarların kaba bir eşleşmesinden daha fazlası vardır; her yanıt, sorunun kullanıcı ve olası ortakları için ne kadar önemli olduğuna göre tartılır.
- NSA Veri Toplama, Yorumlama ve Şifreleme
Giderek daha fazla insanlar tarafından değil, algoritmalar tarafından izleniyoruz. Edward Snowden sayesinde, Ulusal Güvenlik Ajansı’nın (NSA) ve uluslararası ortaklarının milyonlarca masum vatandaş üzerinde milyonlarca casusluk yaptığını biliyoruz. Sızan belgeler, ABD, Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık’tan oluşan bir istihbarat ittifakı olan Five Eyes tarafından ortaklaşa yürütülen çok sayıda gözetim programının varlığını ortaya koydu. Birlikte telefon görüşmelerimizi, e-postalarımızı, web kamerası görüntülerimizi ve coğrafi konumlarımızı izliyorlar. Ve “onlar” derken onların algoritmalarını kastediyorum; insanların toplaması ve yorumlaması için çok fazla veri var.
Son olarak ve buna bağlı olarak, şifreleme, anahtar değişimi, dijital imzalar ve hashing için kullanılan güçlü algoritmalar olan, dikkate alınması gereken NSA’nın Suite B Kriptografisi de vardır. Ajansın hem sınıflandırılmış hem de sınıflandırılmamış belgeleri korumak için kullandığı şey budur.
- Tavsiye Sistemi Algoritmaları
Amazon ve Netflix gibi siteler ve hizmetler, satın aldığımız kitapları ve izlediğimiz filmleri izler ve alışkanlıklarımıza göre ilgili öğeler önerir.
- Google AdWords
Önceki öğeye benzer şekilde, Google, Facebook ve diğer siteler, içeriğe dayalı reklamcılık sunmak için davranışınızı, kelime kullanımınızı ve arama sorgularınızı izler. Şirketin ana gelir kaynağı olan Google’ın AdWords’ü bu modele dayanırken, Facebook bunu yapmak için mücadele etti (Facebook’ta en son ne zaman bir reklama tıkladınız?).
- Yüksek Frekanslı Hisse Senedi Ticareti
Finans sektörü, piyasa dalgalanmalarını tahmin etmek için uzun süredir algoritmalar kullanıyor, ancak bunlar aynı zamanda yüksek frekanslı hisse senedi ticaretinin gelişen uygulamasında da kullanılıyor. Bu hızlı ticaret biçimi, milisaniyeler düzeyinde kararlar verebilen, botlar olarak da adlandırılan algoritmaları içerir. Buna karşılık, bir insanın potansiyel tehlikeyi hem tanıması hem de tepki vermesi en az bir tam saniye sürer. Sonuç olarak, insanlar giderek ticaret döngüsünün dışında bırakılıyor ve tamamen yeni bir dijital ekoloji gelişiyor.
- MP3 Compression
Verileri sıkıştıran algoritmalar, dijital dünyanın silinmez ve çok önemli bir yönüdür. Medyamızı hızlı bir şekilde almak istiyoruz ve sabit disk alanımızı korumak istiyoruz. Bu amaçla, verileri sıkıştırmak ve iletmek için çeşitli hileler tasarlanmıştır. Örneğin, 1991’de Cisco Systems, Sıkıştırılmış Gerçek Zamanlı Protokolü (CRTP) geliştirdi. Ve 1987’de Almanya’daki araştırmacılar, ses dosyalarını orijinal boyutlarının yaklaşık onda birine indiren bir sıkıştırma şeması olan, şimdi her yerde bulunan MP3’ü buldular. Bu sıkıştırma şeması müzik endüstrisinde devrim yarattı.
- IBM CRUSH
Bu henüz dünyamıza hakim değil, ama çok yakında olabilir. Giderek artan sayıda polis departmanı, tahmine dayalı analiz olarak bilinen yeni bir teknolojiyi kullanıyor.
2010’da, Memphis polis departmanının IBM’in tahmine dayalı analiz yazılımını (CRUSH veya İstatistiksel Tarih Kullanarak Suç Azaltma adı verilir) kullanarak, ciddi suçları %30’dan fazla azalttığı ve 2006’dan bu yana şiddet içeren suçlarda %15’lik bir azalma olduğu açıklandı. İlham veren diğer şehirler, Polonya, İsrail ve Birleşik Krallık’takiler de dahil olmak üzere dikkat çekti. Pilot projeler şu anda Los Angeles, Santa Cruz ve Charleston’da devam ediyor.
Veri toplama, istatistiksel analiz ve elbette en yeni algoritmaların bir kombinasyonu ile çalışır. Polisin bir şehirdeki olay modellerini değerlendirmesine ve suç teşkil eden “sıcak noktaları” öngörerek “kaynakları proaktif bir şekilde tahsis etmesine ve personeli görevlendirmesine, böylece kuvvet etkinliğinin artmasına ve kamu güvenliğinin artmasına” olanak tanır.
Gelecekte, bu sistemler büyük ölçüde analistlerin işini devralacak. Suçlular, internet etkinliğini, GPS’i, kişisel dijital asistanları, biyo-imzaları ve tüm iletişimleri gerçek zamanlı olarak izleyen gelişmiş algoritmalar tarafından izlenecek. İnsansız hava araçları, vücut hareketleri ve diğer görsel ipuçları aracılığıyla niyeti tahmin etmek için potansiyel suçluları izlemek için giderek daha fazla kullanılacaktır.
Bu yazıda kısaca dünyada önelimi yerlere sahip olan bazı algoritmalarla ilgili bilgiler verdik. Okuduğunuz için teşekkür ederim. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere.
Herhangi bir sorunuz olursa veya benimle iletişim kurmak isterseniz tüm sosyal medya hesaplarım bu linkte yer alıyor.
Turhan Can Kargın 